19. February 2025
HH 30:恆星系統內底有行星當咧形成

探索宇宙1!逐工會揀一幅無仝款 ê 影像抑是相片,𤆬你熟似咱這个迷人 ê 宇宙,閣有專業天文學者2為你3解說4。
- 原始文章:HH 30: A Star System with Planets Now Forming
- 影像來源:James Webb Space Telescope, ESA, NASA & CSA, R. Tazaki et al.
- 台文翻譯:An-Li Tsai (TARA)
[漢羅] HH 30:恆星系統內底有行星當咧形成
恆星 佮 行星是按怎形成--ê? James Webb 太空望遠鏡、Hubble 太空望遠鏡、佮地面 ê ALMA 大型次毫米波陣列望遠鏡 做伙 佇 原行星系統 HH30 內底揣著這个答案。 In ê 觀測成果 是佇 HH30 內底 看著 大粒 塗粉粒 集中 佇 可能形成行星 ê 中央盤。 這張 Webb 翕--ê 影像有看著 活跳 ê HH30 系統內底 ê 足濟特點。 紅色 ê 部份是墜直 ê 噴射流。 中央橫--ê 較烏 ê 部份是 厚塗粉 ê 中央盤,共 佇遮當咧形成 ê 恆星 佮 恆星光閘牢矣。 中央盤頂懸佮下底 ê 藍色 拋物線 光弧 是 反射塗粉發出 ê 光。 倒爿下底 ê 尾溜是啥,咱這馬猶毋知。 研究 HH 30 ê 行星是按怎形成,會當幫贊天文學家了解咱太陽系 ê 行星,嘛包括 咱地球,是按怎形成--ê。
[POJ] HH 30: Hêng-chhiⁿ hē-thóng lāi-té ū Kiâⁿ-chhiⁿ tng-leh hêng-sêng
Hêng-chhiⁿ kah kiâⁿ-chhiⁿ sī-án-nóa hêng-sêng--ê? James Webb Thài-khong Bōng-oán-kiàⁿ, Hubble Thài-khong Bōng-oán-kiàⁿ, kah tē-bīn ê ALMA Tōa-hêng Chhù hô-bí-pho Tīn-lia̍t Bōng-oán-kiàⁿ chò-hóe tī goân-kiâⁿ-chhiⁿ hē-thóng HH30 lāi-té chhōe-tio̍h chit-ê tap-àn. In ê koan-chhek sêng-kó sī tī HH30 lāi-té khòaⁿ-tio̍h tōa-lia̍p thô͘-hún-lia̍p chi̍p-tiong tī khó-lêng hêng-sêng kiâⁿ-chhiⁿ ê tiong-iong-pôaⁿ. Chit-tiuⁿ Webb hip--ê iáⁿ-siōng ū khòaⁿ-tio̍h oa̍h-thiàu ê HH30 hē-thóng lāi-té ê chiok chē te̍k-tiám. Âng-sek ê pō͘-hūn sī tūi-ti̍t ê phùn-siā-liû. Tiong-ng hoâiⁿ--ê khah o͘ ê pō͘-hūn sī kāu thô͘-hún ê tiong-ng-pôaⁿ, kā tī chia tng-leh hêng-sêng ê hêng-chhiⁿ kah hêng-chhiⁿ-kng cha̍h-tiâu--ah. Tiong-ng-pôaⁿ téng-koân kah ē-té ê nâ-sek phau-bu̍t-sòaⁿ kng-hô͘ sī hoán-siā thô͘-hún hoat--chhut ê kng. Tò-pêng ē-té ê bóe-liu sī siáⁿ, lán chit-má iáu m̄-chai. Gián-kiù HH30 ê kiâⁿ-chhiⁿ sī-án-nóa hêng-sêng, ē-tàng pang-chān thian-bûn ha̍k-ka liáu-kái lán Thài-iông-hē ê kiâⁿ-chhiⁿ, mā pau-koah lán Tē-kiû, sī-án-nóa hêng-sêng--ê.
[KIP] HH 30: Hîng-tshinn hē-thóng lāi-té ū Kiânn-tshinn tng-leh hîng-sîng
Hîng-tshinn kah kiânn-tshinn sī-án-nuá hîng-sîng--ê? James Webb Thài-khong Bōng-uán-kiànn, Hubble Thài-khong Bōng-uán-kiànn, kah tē-bīn ê ALMA Tuā-hîng Tshù hô-bí-pho Tīn-lia̍t Bōng-uán-kiànn tsò-hué tī guân-kiânn-tshinn hē-thóng HH30 lāi-té tshuē-tio̍h tsit-ê tap-àn. In ê kuan-tshik sîng-kó sī tī HH30 lāi-té khuànn-tio̍h tuā-lia̍p thôo-hún-lia̍p tsi̍p-tiong tī khó-lîng hîng-sîng kiânn-tshinn ê tiong-iong-puânn. Tsit-tiunn Webb hip--ê iánn-siōng ū khuànn-tio̍h ua̍h-thiàu ê HH30 hē-thóng lāi-té ê tsiok tsē ti̍k-tiám. Âng-sik ê pōo-hūn sī tuī-ti̍t ê phùn-siā-liû. Tiong-ng huâinn--ê khah oo ê pōo-hūn sī kāu thôo-hún ê tiong-ng-puânn, kā tī tsia tng-leh hîng-sîng ê hîng-tshinn kah hîng-tshinn-kng tsa̍h-tiâu--ah. Tiong-ng-puânn tíng-kuân kah ē-té ê nâ-sik phau-bu̍t-suànn kng-hôo sī huán-siā thôo-hún huat--tshut ê kng. Tò-pîng ē-té ê bué-liu sī siánn, lán tsit-má iáu m̄-tsai. Gián-kiù HH30 ê kiânn-tshinn sī-án-nuá hîng-sîng, ē-tàng pang-tsān thian-bûn ha̍k-ka liáu-kái lán Thài-iông-hē ê kiânn-tshinn, mā pau-kuah lán Tē-kiû, sī-án-nuá hîng-sîng--ê.
[English] HH 30: A Star System with Planets Now Forming
How do stars and planets form? New clues have been found in the protoplanetary system Herbig-Haro 30 by the James Webb Space Telescope in concert with Hubble and the Earth-bound ALMA. The observations show, among other things, that large dust grains are more concentrated into a central disk where they can form planets. The featured image from Webb shows many attributes of the active HH-30 system. Jets of particles are being expelled vertically, shown in red, while a dark dust-rich disk is seen across the center, blocking the light from the star or stars still forming there. Blue-reflecting dust is seen in a parabolic arc above and below the central disk, although why a tail appears on the lower left is currently unknown. Studying how planets form in HH 30 can help astronomers better understand how planets in our own Solar System once formed, including our Earth.
詞彙學習
漢羅 | POJ | KIP | 華語 | English |
---|---|---|---|---|
HH 30 | HH saⁿ-cha̍p | HH sann-tsa̍p | HH 30 | Herbig-Haro 30 |
恆星 | hêng-chhiⁿ | hîng-tshinn | 恆星 | stars |
恆星光 | hêng-chheⁿ-kng | hîng-tshenn-kng | 恆星光 | starlight |
行星 | kiâⁿ-chhiⁿ | kiânn-tshinn | 行星 | planet |
Hubble 太空望遠鏡 | Hubble Thài-khong bōng-oán-kiàⁿ | Hubble Thài-khong Bōng-uán-kiànn | 哈伯太空望遠鏡 | Hubble Space Telescope |
James Webb 太空望遠鏡 | James Webb Thài-khong Bōng-oán-kiàⁿ | James Webb Thài-khong Bōng-uán-kiànn | 詹姆斯韋伯太空望遠鏡 | James Webb Space Telescope |
ALMA 大型次毫米波陣列望遠鏡 | ALMA Tōa-hêng Chhù-hô-bí-pho Tîn-lia̍t Bōng-oán-kiàⁿ | ALMA Tuā-hîng Tshù-hô-bí-pho Tîn-lia̍t Bōng-uán-kiànn | 阿塔卡瑪大型毫米及次毫米波陣列 | Atacama Large Millimeter Array (ALMA) |
原行星系統 | goân-kiâⁿ-chhiⁿ hē-thóng | guân-kiânn-tshinn hē-thóng | 原行星系統 | protoplanetary system |
塗粉粒 | thô͘-hún-lia̍p | thôo-hún-lia̍p | 灰塵粒 | dust grain |
墜直 | tūi-ti̍t | tuī-ti̍t | 垂直 | vertical |
噴射流 | phùn-siā-liû | phùn-siā-liû | 噴射流 | jet |
中央盤 | tiong-ng-pôaⁿ | tiong-ng-puânn | 中央盤 | central disk |
拋物線 | phau-bu̍t-sòaⁿ | phau-bu̍t-suànn | 拋物線 | parabolic |
光弧 | kng-hô͘ | kng-hôo | 光弧 | arc |
反射 | hoán-siā | huán-siā | 反射 | reflect |
太陽系 | Thài-iông-hē | Thài-iông-hē | 太陽系 | the Solar System |